Nguồn gốc một số địa danh ở Nam Bộ - giải thích theo tiếng Khmer

Nguồn gốc địa danh Mang Thít

Mang Thít là tên một huyện ở tỉnh Vĩnh Long. Mang Thít xưa có tên gọi là Măng Thít hay Mân Thít.

Theo link của viện ngôn ngữ Estonia thì tiếng Khmer gọi Mang Thít là: កំពង់តែអុង / Kâmpóng Tê'ŏng / hoặc / Kampong Tea Ong/, có thể là Bến Ấm Trà?

• កំពង់ ( n ) [kɑmpʊəŋ]: bến sông, cảng
• តែ ( n ) [tae]: trà, chè
• អុង ( n ) [ʔoŋ]:
  • ông, ngài (gọi người cấp cao)
  • cái bình nước lớn

Lưu ý: ở đây người viết chỉ giới hạn nội dung ở việc dịch nghĩa từ ngữ, không thảo luận các vấn đề xung đột dân tộc!

Theo link http://nguyentruongto.vnweblogs.com/a248322/song-cai-cau-cai-nhum-cai-von-song-mang-thit-cu-lao-may.html thì:

Sông Mang Thít trong dân cư còn gọi là Măng Thít tất cả các từ này bắt nguồn từ chữ xuất phát từ chữ Băng- brít. từ Băng được bà con nói trại là Mân sông Mân Thít hay còn gọi tắt là sông Mân. Về sau nhiều người dân nói trại đi từ chữ Mân thành Măng và Mang Mang Thít. Sau này thì địa phương đã thống nhất tên gọi hành chánh là huyện "Mang Thít".

Xin giải nghĩa chữ Băng-brít như sau:

• ព្រលឹត ( n ) [prɔlɨt]: cây bông súng, tiếng Anh là Water Lily, Water Lilies, Nymphaeaceae, Nymphaea lotus

Từ ព្រលឹត ( n ) trong tiếng Khmer phát âm là [prɔlɨt], có lẽ rất gần với băng-brít nên thuyết trên khá đúng.

ព្រលឹត cây bông súng, Water Lily, Water Lilies, Nymphaeaceae, Nymphaea lotus (nguồn: danviet.vn)

Nguồn gốc địa danh Cà Mau

Cà Mau là tỉnh ven biển ở cực nam của Việt Nam, nằm trong khu vực Đồng bằng sông Cửu Long.

Tên gọi Cà Mau (chính tả cũ: Cà-mâu) được hình thành do người Khmer gọi tên vùng đất này là តឹកខ្មៅ / Tœ̆k Khmau / "Tưk Kha-mau", có nghĩa là nước đen. Do Nước đen là màu nước đặc trưng do lá tràm của thảm rừng tràm U Minh bạt ngàn rụng xuống làm đổi màu nước.

• តឹក ( n ) [tək] : kho lúa, vựa, nhà kho, bồ lúa
• ខ្មៅ ( adj ) [kmav] : màu đen

Vậy nói Cà Mau là "nước đen" có lẽ cũng không đúng lắm. Phải chăng là "cái kho lúa màu đen" hoặc "vựa lúa ở vùng đất đen"?

Nguồn gốc địa danh Kế Sách

Kế Sách là một huyện của tỉnh Sóc Trăng, Việt Nam.

Theo Vương Hồng Sển và Đào Văn Hội: Kế Sách xuất phát từ cách gọi của người Khmer là Khsach (Phnor Khsắt: Giồng Cát) đọc trại thành Kế Sách.

Tiếng Khmer: ខ្សាចំ / Khsachâm /.

• ខ្សា (n) [ksac] : cát sỏi
• ចំ ( adj ) [cɑm]: thẳng đứng

Giồng cát (giadinh.vcmedia.vn)

Nguồn gốc địa danh Tịnh Biên

Tịnh Biên là một huyện miền núi của tỉnh An Giang, Việt Nam.

Theo Huỳnh Công Tín:
Tên gọi địa danh có thể từ “Tuy Biên” thành “Tĩnh Biên”, rồi “Tịnh Biên” (vùng đất biên giới thanh bình).

Chữ Hán Tịnh Biên là 淨邊 hoặc 淨边: biên giới yên tĩnh.

Tiếng Khmer gọi Tịnh Biên là ក្របៅ / Krâbau /, tức cây/dây Nhãn Lồng, Chùm Bao, Lạc Tiên.

Dây nhãn lồng quá quen thuộc với người Nam Bộ và không lạ gì nếu vùng đất Tịnh Biên có nhiều cây nhãn lồng và được gọi tên như vậy.

Chim quyên ăn trái nhãn lồng;
Lia thia quen chậu, vợ chồng quen hơi.

Ở vùng An Phú, Châu Đốc người ta có một cách gọi "độc đáo" cho cây nhãn lồng là: chớp mau hoặc dớp mau. Liệu đó có phải là cách gọi theo nguyên mẫu tiếng Khmer ក្របៅ / Krâbau / /Khờ-rab bao/?

Chùm Bao, chớp mau, dớp mau, lạc tiên, hồng tiên (lạc tiên đỏ), dây nhãn lồng (long châu cầu), dây lưới, mắm nêm, dây bầu đường, mỏ pỉ, quánh mon (Tày), cỏ hồng tiên (Thái), tây phiên liên (imgur.com)

Nguồn gốc địa danh Rạch Giá

Rạch Giá là thành phố biển của vùng Đồng bằng sông Cửu Long, đồng thời cũng là trung tâm kinh tế, chính trị và xã hội của tỉnh Kiên Giang.

Về tên gọi Rạch Giá (chữ Hán: Giá Khê) có 2 giả thuyết:

• Một ý kiến cho rằng tên gọi này do đọc chệch từ tiếng Khmer ក្រមួនស /Krâmuŏn Sâ / hoặc / Kramuon Sar / (sáp trắng) mà ra, tuy nhiên sự biến âm này thiếu tính thuyết phục;

• Ý kiến khác (dựa theo Sơn Nam) thì cho rằng tên Rạch Giá có từ thời chúa Nguyễn, khi ấy ở đây có rất nhiều cây giá bên bờ rạch, đất rộng và hoang vu, dân cư thưa thớt, đa số là người Khmer và người Việt, giả thuyết hợp lý và đáng tin cậy.

Tiếng Khmer gọi Rạch Giá là រាជា / riecie, Réachéa/: vua chúa. Nhưng có lẽ chỉ là cách phiên âm từ tiếng Việt sang Khmer.

Gốc tên gọi địa danh này là ក្រមួនស /Krâmuŏn Sâ / hoặc / Kramuon Sar /:

• ក្រមួន ( n ) [krɑmuən] : sáp ong
• ស ( adj ) [sɑɑ] : màu trắng

Có lẽ người Khmer thấy vùng này có nhiều tổ ong có sáp màu trắng (do ong hút mật hoa rừng tràm U Minh?) mà gọi tên.
Còn người Việt thì thấy nhiều cây giá mọc ven con rạch thì gọi là rạch Giá. Cây giá (không phải giá đậu) thì ngày nay không còn nữa, không thấy mô tả ra sao.

Hoa tràm rừng U Minh

Tổ ong rừng U Minh (imgur.com)